Kolajen Sözlüğü: A'dan Z'ye Tüm Terimler

Kolajen Takviyesi: Vücudumuzdaki kolajen üretimini artırmak için kullanılan ürünlerdir. Hayvanların (sığır, balık, tavuk vb.) kolajen yönünden zengin dokularından elde edilir. Genellikle tablet, toz veya sıvı formda kullanıma sunulur.

Doğal Kolajen: Kolajenin işlenmemiş ham formudur. Doğası değiştirilmemiş kolajen olarak da bilinir. Büyük molekül ağırlığı (300.000 Dalton) nedeniyle sindirim sistemimiz tarafından emilmesi çok zordur.[ii]

Kolajen Peptit (Hidrolize Kolajen): Doğal kolajenin, hidroliz yöntemiyle daha küçük parçalara (5.000 Dalton altına) ayrılmış halidir. Bu sayede vücut tarafından daha kolay emilir.[iii]

Hidroliz: Büyük moleküllerin su ile parçalanarak daha küçük moleküllere dönüştürülmesi işlemine verilen isimdir. Hidrolize kolajen de bu yöntemle elde edilen, vücut tarafından daha kolay emilen bir kolajen formudur. Su anlamına gelen "hidro" ve parçalamak anlamına gelen "liz" kelimelerinden oluşur.

Kolajen Molekül Ağırlığı: Kolajen molekülünün kütlesinin ölçüsüdür. Kolajenin biyolojik aktivitesini ve emilim oranını etkileyen önemli bir parametredir. Küçük moleküllü kolajenler, vücut tarafından daha hızlı ve etkili bir şekilde kullanılabilir.

Dalton: Molekül ağırlığının ölçü birimidir. Kolajen takviyelerinde molekül ağırlığı genellikle 1000-3000 Dalton arasında değişir.

Kolajen Yüklemesi (Kür): Vücudun doğal kolajen üretimini desteklemek ve eksikliğini gidermek amacıyla yapılan bir takviye programıdır.

Genellikle 1-3 ay boyunca düzenli olarak kolajen takviyesi tüketilir. Yılda 2-3 kez kür yapmak genelde yeterli olabilse de bu süre kişinin yaşına, genel sağlık durumuna, beslenme alışkanlıklarına ve hedeflerine göre değişebilir.[iv]

Kolajen Eksikliği: Vücudun kolajen üretiminin azalması durumudur. Bu durum, yaşla birlikte doğal olarak ortaya çıkabileceği gibi, sağlıksız yaşam alışkanlıkları ve çevresel faktörler nedeniyle de hızlanabilir. Güneşin zararlı ışınlarına uzun süre maruz kalmak, sigara ve alkol kullanımı gibi alışkanlıklar, cildimizdeki kolajen yapısını bozarak kırışıklıklar, sarkmalar ve ciltte lekelenmelere yol açabilir.[v]

Kolajen eksikliği, yaşlanmanın kaçınılmaz bir sonucu olsa da sağlıklı yaşam alışkanlıkları ile yavaşlatılabilir ve etkileri azaltılabilir.[vi]

Kolajen Eksikliği Belirtileri: Vücuttaki kolajen miktarının azalması durumunda ortaya çıkan belirtilerdir. (Kırışıklık, eklem sorunları, saç dökülmesi gibi).[vii]

Kolajen Tipi: Kolajen molekülünün amino asit dizilimi ve yapısındaki farklılıklara göre yapılan bir sınıflandırmadır.

Vücudumuzda farklı görevleri olan 28'den fazla kolajen tipi bulunmaktadır. En yaygın olanları şunlardır: Tip 1, 2 ve 3.

Her kolajen tipi, bulunduğu dokuda özgün bir yapıya sahiptir. Örneğin, ciltteki kolajen lifleri, eklemlerdeki kolajen liflerinden farklı bir düzenlenişe sahiptir.[viii]

Protein: Birçok amino asidin (genellikle 50'den fazla) uzun zincirler halinde bir araya gelmesiyle oluşan büyük ve karmaşık biyolojik moleküllerdir. Her proteinin, vücudumuzda özel bir görevi vardır.

Kolajen de bir proteindir. Vücudumuzda binlerce protein türü bulunur ama çoğunluğunu (%30 civarı) “kolajen proteini” oluşturur.[ix]

Amino asit: Proteinlerin en küçük yapı taşlarıdır. Tıpkı harflerin kelimeleri oluşturması gibi, 20 farklı amino asit de farklı sıralamalar ve kombinasyonlarda bir araya gelerek sayısız protein çeşidini oluşturur.

Peptit: Protein parçacıkları anlamına gelir. Protein molekülünü oluşturan amino asitlerin bir araya gelmesiyle oluşan kısa zincirlerdir. Küçük yapıları sayesinde vücut tarafından daha kolay emilir ve kullanılabilir.[x]

Amino Asit, Peptit, Kolajen ve Protein İlişkisi:

Bu ilişkiyi daha iyi anlamanız için size bir metafor sunabiliriz:

Amino asitler (harfler): A, B, C gibi harfler.

Peptitler (kelimeler): Bu harflerden oluşan "Yeşil", "Güzel", "Sevimli" gibi kelimeler.

Proteinler (cümleler): Birçok harfin (amino asidin) ve kelimenin (peptitlerin) belirli bir sırayla bir araya gelmesiyle oluşan "Bugün gerçekten harika görünüyorsun." gibi cümleler.

Kolajen Bozulması: Yaşlanma, çevresel faktörler ve hastalıklar nedeniyle vücuttaki kolajen yapısının bozulması.

Kolajen Sentezi: Vücutta kolajen üretim (sentez) süreci.

Kolajen Yıkımı: Vücutta kolajenin parçalanma süreci.

Kolajen Çeşitleri: Kolajen takviyelerinin farklı şekillerde sunulduğu hallerdir. Örneğin, toz, kapsül veya sıvı gibi farklı formlarda kolajen takviyeleri bulunur.

Toz Kolajen: En saf kolajen formudur. Su, yemeklere veya meyve suyuna karıştırılarak tüketilebilir.

Tablet Kolajen (Kolajen Hapı): Toz kolajenin preslenerek tablet haline getirilmiş formudur. Dozaj kontrolü ve kullanılması daha kolaydır.

Sıvı (Likit) Kolajen: Toz kolajenin suyla karıştırılıp, aroma ve tatlandırıcılar eklenerek içime hazır hale getirilmiş formudur.

Kapsül Kolajen: Toz kolajenin kapsüller içerisine yerleştirilmiş halidir.

Çiğnenebilir Kolajen: Toz kolajenin, özel bir üretim süreciyle şekerleme kıvamına getirilmiş, lezzetli ve çiğnenebilir bir halidir.

Collagen Peptides: Kolajen peptitleri anlamına gelir. Kolajen proteininin sindirime hazır hale getirilmiş, küçük ve biyolojik olarak aktif parçacıklarıdır.

Collagen Beauty: Genellikle cilt sağlığı ve güzelliğini hedefleyen formülasyonlara sahip bir kolajen takviyesidir. Bu tür takviyeler, kolajenin yanı sıra diğer cilt sağlığına faydalı bileşenleri de içerir.

Marine Collagen (Deniz Kolajeni): Genellikle balıkların pulları, derisi ve kıkırdaklarından elde edilen doğal bir proteindir. Bu nedenle Balık Kolajeni olarak da adlandırılır. Özellikle TİP 1 kolajen içermesiyle bilinir. Küçük molekül yapısı sayesinde vücut tarafından daha kolay emilir.[xi]

Beef Collagen (Sığır Kolajeni): Sığır derisi, kemik veya kıkırdak gibi sığır kaynaklarından elde edilen bir kolajen türüdür. TİP 1, 2 ve 3 gibi çeşitli tiplerde bulunabilir ve bu sayede cilt, eklem ve bağ dokularının sağlığını desteklemek için kullanılabilir.[xii]

Multi Collagen (Çoklu Kolajen): Birden fazla kolajen türünü içeren popüler bir kolajen takviyesidir. Vücudumuzda farklı görevleri olan çeşitli kolajen tipleri bulunmaktadır. Multi kolajen ürünleri, bu farklı tipteki kolajenleri bir arada sunarak daha geniş kapsamlı faydalar sağlamayı hedefler.

Tavuk Kolajeni: Tavuk derisi, kemik ve kıkırdak gibi kısımlarından elde edilen kolajen türüdür. Özellikle TİP 2 kolajenin baskın olduğu kıkırdak kısımlarından elde edilenler, eklem sağlığı için sıklıkla tercih edilir.[xiii]

Eggshell Membrane Collagen (Yumurta Kabuğu Zarı Kolajeni): Yumurtanın kabuğu ile beyazı arasındaki ince zar tabakasından elde edilen kolajendir. Kolajenin yanı sıra içeriğindeki kondroitin sülfat ve glukozamin gibi bileşikler sayesinde eklem sağlığına fayda sağlayabileceği düşünülen bir takviyedir.[xiv]

Köpek Balığı Kıkırdağı Kolajeni (Shark Cartilage Collagen): Köpek balığı kıkırdağından elde edilen kolajen takviyesi türüdür. Deniz kaynaklıdır; marine kolajen ailesinin özel bir üyesidir. Eklem sağlığı için potansiyel faydaları olan bir takviyedir.[xv]

TİP 1 Kolajen: Vücutta en yaygın bulunan kolajen türüdür. Cilt, kemik, tendon, bağ doku ve organların yapısını oluşturan temel kolajen proteinidir.[xvi]

Tip 2 Kolajen: Eklemlerimizdeki kıkırdak dokusunu oluşturan temel kolajen tipidir.

Tip 3 Kolajen: Vücudumuzda özellikle cilt, kan damarları ve bazı iç organlarda bulunan, esnek ve lifli bir yapıya sahip bir kolajen çeşididir. Ciltte ve büyük damarlarda sıklıkla Tip 1 kolajen ile birlikte bulunur.[xvii]

Tip 5 Kolajen: Vücudun çeşitli bölgelerinde, özellikle cilt ve eklemlerde bulunan bir kolajen çeşididir.

Tip 10 Kolajen: Genellikle eklem kıkırdağı ve kemiklerde bulunan, ağsı bir yapı oluşturan bir kolajen türüdür.

Kolajen İçeren Kozmetik Ürünler: Kolajen bazlı krem, serum ve maske gibi cilt bakım ürünleridir.

Kolajen Maskesi: Genellikle cilt bakımında kullanılan ve kolajenin yanı sıra çeşitli vitaminler içeren bir yüz maskesi türüdür.

Enzimatik Hidroliz: Büyük moleküllerin (örneğin proteinler) daha küçük parçalara (peptitlere) ayrıştırılması için enzimlerin kullanıldığı bir biyokimyasal süreçtir.

Fibril: Kolajen moleküllerinin bir araya gelerek oluşturduğu lifsi yapılara denir.

Amino: “Azot içeren” anlamına gelir. Amonyak kelimesinden türemiştir.

Azot: Canlıların temel yapı taşlarından biri olan ve havanın büyük bir bölümünü oluşturan bir gazdır. Canlılar yaşamlarını devam ettirebilmek için Azot’a ihtiyaç duyar. Bu azotu Proteinler sağlar. (Proteinlerin tipik kimyasal birleşimi: %50 Karbon, %25 Oksijen, %16 Azot, %7 Hidrojendir. Düşük oranlarda fosfor, demir, çinko ve bakır da içerebilir.)

Esansiyel Amino Asit (EAA): Vücudumuzun kendi başına üretemediği ve bu nedenle dışarıdan besinlerle alması gereken özel amino asitlerdir.[xviii]

Tam (Complete) Protein: Vücudumuzun ihtiyaç duyduğu tüm esansiyel amino asitleri içeren protein kaynağıdır. Bu amino asitler, vücudumuz tarafından üretilemediği için dışarıdan alınması zorunludur.

Endojen Kolajen: Vücudumuzun kendi ürettiği kolajendir. "Endojen" kelimesi, vücudun içinden üretildiğini ifade eder. Dışarıdan takviye olarak almadığımız, vücudumuzun hücrelerinde sentezlenen kolajendir.

Egzojen (Eksojen) Kolajen: Dışarıdan takviye olarak alınan kolajendir. Yani, besinler veya takviyeler yoluyla vücudumuza aldığımız kolajen türüdür.

Kollajenaz: Vücudumuzda kolajen proteinini parçalayan özel bir grup enzimdir. Eski veya hasarlı kolajen moleküllerini parçalayarak, vücudun yeni kolajen üretmesi için gerekli olan amino asitleri serbest bırakır.

Biyolojik Değer: Bir besinin veya gıdanın içindeki proteinlerin vücut tarafından ne kadar etkili bir şekilde kullanılabildiğini gösteren bir ölçüdür.

Emilim ve Biyoyararlanım: Sık sık karıştırılan, ancak birbirinden farklı iki kavramdır. İkisi de ilaçların veya besin takviyelerinin vücuttaki etkinliğini anlamak için önemlidir.

Emilim: Bir maddenin (örneğin, kolajen) vücut tarafından sindirilerek kana karışması sürecidir. Emilim, biyoyararlanımın ilk ve önemli bir adımıdır.

Biyoyararlanım: Bir ilacın veya besinin vücut tarafından ne kadarının emildiğini ve kan dolaşımına ulaşarak etki gösterdiğini belirten bir ölçüdür. Yüksek biyoyararlanıma sahip bir besin maddesi, daha düşük bir dozda bile istenen etkiyi gösterebilir.

Emilen kolajenin vücut tarafından ne kadarının kullanılabildiği ve hedef dokulara ulaşabildiği oran olarak örneklendirilebilir.

Özetle:

• Emilim: Maddenin sindirim sisteminden geçip vücuda girme süreci.
• Biyoyararlanım: Emilen maddenin vücut tarafından “kullanılabilir hale gelme oranı.”

C vitamini: Kolajen sentezi için gerekli olan bir vitamindir. Aynı zamanda bağışıklık sisteminin güçlenmesi için de önemlidir.[xix]

Elastin: Kolajenle birlikte bulunan ve cilt elastikiyeti için önemli bir proteindir.

Serbest radikaller: Hücrelere zarar veren ve kolajen yıkımını hızlandıran moleküllerdir.

Antioksidanlar: Serbest radikallerle savaşan ve kolajeni koruyan maddelerdir.

Fibroblast: Bağ dokusunun temel yapı taşı olan bir hücre türüdür. Kolajen ve elastin gibi proteinleri üreterek dokulara güç, esneklik ve destek sağlar. Ciltten kemiklere kadar vücudun birçok yerinde bulunur.

Ekstrasellüler Matriks (ECM): Hücrelerin bir arada tutulduğu, desteklendiği ve beslendiği karmaşık bir ağdır. Kolajen, ECM'nin en önemli bileşenlerinden biridir ve ona dayanıklılık ve esneklik kazandırır.[xx]

Kondrosit: Eklemlerimizin hareketliliğini sağlayan kıkırdak yapısını oluşturan ve kolajen üretiminden sorumlu hücrelerdir.[xxi]

Vejetaryen Beslenme: Bitkisel kaynaklı besinleri merkez alan, hayvansal ürünleri tamamen veya kısmen diyetten çıkaran bir beslenme yaklaşımıdır. Vejetaryenlik farklı türlere ayrılır ve her türünde tüketilen besinler farklılık gösterir. Yumurta kolajeni, vejetaryen beslenenler için bir kolajen takviyesi seçeneği olabilir.

Pesketaryen Beslenme: Vejetaryen beslenmenin deniz ürünleriyle zenginleştirilmiş bir versiyonudur. Balık ve yumurta kolajeni gibi takviyeler, bu beslenme düzenine uyum sağlamak isteyenler için uygun seçenekler arasında yer alır.

Vegan Beslenme: Hayvansal ürün içeren her türlü gıdadan tamamen uzak durarak yalnızca bitkisel beslenmeyi merkez alan bir beslenme biçimidir.

Vegan Kolajen: Kolajen içermeyen, genellikle bitkisel kaynaklı bileşenler ile vücudun doğal kolajen üretimini desteklemeyi amaçlayan takviyelerdir. Vegan kolajen aslında yanıltıcı bir terimdir. Çünkü kolajen, hayvanların bağ dokularında bulunan özel bir proteindir, bitkilerde bulunmaz.

Vegan kolajen takviyeleri, içerdikleri “vitamin ve minerallerin” vücudumuzun kendi kolajenini üretmesine destek olabileceği teorisiyle kullanılan bir terimdir.

Anti-Aging: Yaşlanma karşıtı veya yaşlanma geciktirici olarak da bilinir. Cilt bakımı, beslenme ve yaşam tarzı değişiklikleri gibi yöntemlerle yaşlanma belirtilerini azaltmayı hedefleyen bir kavramdır.

Longevity: "Uzun Ömürlülük" anlamına gelir. Uzun ve sağlıklı bir yaşamın şifrelerini çözmeye çalışan kapsamlı bir araştırma alanı olarak tanımlanabilir. Longevity, beslenme, egzersiz, uyku, stres yönetimi gibi yaşam tarzı faktörlerinin yanı sıra genetik ve çevresel etkileri de kapsayan geniş bir alandır.

2. BÖLÜM: Kolajen Ambalajı Üzerindeki Terimler Sözlüğü

Kolajen takviyeleri, sağlıklı yaşam dünyasında sıkça karşımıza çıkan ürünlerdir. Ancak, bu ürünlerin etiketlerinde yer alan bilgiler herkes tarafından kolaylıkla anlaşılamayabilir.

Bu bölümdeki bilgiler, kolajen ambalajlarını deşifre ederek size doğru seçimi yapmanız için gereken tüm bilgileri sunacak.

Kolajen Etiketlerini Anlama Rehberimizi şimdi keşfedin!

Takviye Edici Gıda Onay Numarası: Türkiye'de satılan takviye edici gıdaların güvenilirliğini ve yasal olarak satışa sunulup sunulmadığını kontrol etmenizi sağlayan bir numaradır. Onay numarasını ürün ambalajının üzerinde bulabilirsiniz. Örneğin, "019935-11.01.2024" şeklinde bir numara görürseniz, bu numaranın ilk kısmı (019935) o ürüne özel numara, ikinci kısmı (11.01.2024) ise Tarım Bakanlığı'nın o ürüne onay verdiği tarihi gösterir. Böylece, ürünün ne zaman onaylandığını da öğrenebilirsiniz.[xxii]

Takviye Edici Gıdalar Listesi: Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından oluşturulan, tüketicilerin güvenle kullanabileceği takviye edici gıdaları belirlemek amacıyla oluşturulmuş resmi bir veri tabanıdır.

Buraya tıklayarak Ürün adı veya Onay Numarasıyla listede yer alan herhangi bir ürünü sorgulayabilir ve güvenilirliğini teyit edebilirsiniz.[xxiii]

İşletme Kayıt Numarası: Bir gıda işletmesinin yasal olarak faaliyet gösterdiğinin resmi bir kanıtıdır. Tıpkı kimlik numarası gibi, her şirkete özel bir numaradır. Böylelikle, gıda üretimi, işleme, depolama veya satış gibi faaliyetlerde bulunan her işletme, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından denetlenebilir ve takip edilebilir.

Gıda Takviyesi (Takviye Edici Gıda): Normal beslenmemizle alamadığımız veya yetersiz aldığımız vitamin, mineral, amino asit gibi besin öğelerini vücudumuza ek olarak sağlayan ürünlerdir. Bunlar genellikle tablet, kapsül, toz veya sıvı formunda olabilir.

Gıda İşletmecisi: Bir gıda ürününün üretiminden tüketiciye ulaşmasına kadar geçen tüm süreçte ürünün güvenliği ve kalitesinden sorumlu olan gerçek veya tüzel kişidir. Tüm gıda işletmeleri, Türkiye'de Tarım ve Orman Bakanlığı'na kayıtlıdır. Bakanlık, gıda güvenliğini sağlamak için bu işletmecileri periyodik olarak denetler.

Üretici Firma İşletme Kayıt Numarası: Bir gıda işletmesinin, özellikle de gıda takviyesi üreten bir işletmenin, resmi kaydını gösteren ve takip edilmesini sağlayan numaradır.

Beslenme Referans Değerleri (BRD): Gıda maddelerinde bulunan besin öğelerinin (protein, vitamin, mineral vb.) günlük alım miktarına ilişkin bir kılavuzdur. Bu sayede tüketici, bir takviye ile günlük ihtiyacının ne kadarını karşıladığını daha iyi anlayabilir.

Parti (Lot) Numarası: Aynı şartlarda ve aynı zamanda üretilen bir ürün grubunu tanımlamak için kullanılan bir kod veya numaradır. Bu sayede, olası bir sorun veya farklılık durumunda, ilgili ürünleri kolayca tespit etmek ve gerekirse geri çağırmak mümkün olur.

Son Kullanma Tarihi (SKT): Bir ürünün tazeliğini koruduğu ve güvenle tüketilebileceği son gün. Bu tarihten sonra ürünün kalitesi bozulmuş olabilir, sağlığa zararlı olabilir veya beklenen etkiyi göstermeyebilir.

Helal Sertifikası: Bir ürünün İslam dininin kurallarına uygun üretildiğini gösteren resmî belgedir. Başka bir deyişle, helal sertifikası olan bir ürün, İslam dininin helal olarak kabul ettiği maddelerden üretilmiş ve üretim sürecinde herhangi bir haram madde veya işlem kullanılmamıştır.

İlaç: Hastalıkları tedavi veya önleme amacıyla kullanılan, genellikle kimyasal bileşiklerden oluşan, doktor reçetesiyle satılan üründür. Gıda Takviyesi ise beslenme eksikliklerini gidermek için kullanılır, genellikle yan etkisi azdır, reçetesiz satılır. Gıda takviyeleri ilaç yerine geçmez.

Tavsiye Edilen Günlük Alım Dozu: Takviye gıdada bulunan vitamin, mineral veya diğer besin öğesinin sağlıklı bir yetişkinin günde alması önerilen miktarı ifade eder. Kısaca, vücudunuzun düzgün çalışması için bu besine ne kadar ihtiyacı olduğunu belirten bir çeşit yol göstericidir.

Bu değer, genellikle o besin öğesinin vücut için önemi ve eksikliğinin yol açabileceği sorunlar göz önünde bulundurularak belirlenir. Yaş, cinsiyet, gebelik, emzirme gibi faktörlere göre değişiklik gösterebilir.

Ürün Takip Sistemi (ÜTS Kaydı): Sağlık Bakanlığı tarafından geliştirilen, ilaç ve tıbbi cihazların üretiminden, dağıtımına, satışına ve kullanımına kadar tüm aşamalarını kapsayan takip sistemidir. Gıda takviyeleri ÜTS kapsamında değildir, T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından düzenlenir ve farklı bir kayıt sistemine tabidir.[xxiv]

Koruyucu: Gıda takviyeleri gibi ürünlerin daha uzun süre bozulmadan saklanabilmesi için kullanılan ve miktarı yasal sınırlarla belirlenmiş maddelerdir. Koruyucular, gıdalarda bakteri, maya ve küf gibi mikroorganizmaların üremesini engelleyerek ürünün raf ömrünü uzatır, uzun süre taze kalmasını sağlar.

Doğal Tatlandırıcılar: Doğada bulunan bitki, meyve veya bitki özlerinden elde edilen ve tatlılık veren maddelerdir. Genellikle daha az işlenmiş ve daha sağlıklı olarak kabul edilirler. Doğal tatlandırıcılar, şekerden vazgeçmek isteyen ancak tatlı lezzetinden ödün vermek istemeyenler için ideal bir alternatiftir.

Yapay Tatlandırıcılar: Laboratuvar ortamında üretilen, aspartam, sakarin, sukraloz gibi maddelerdir. Şekerden çok daha tatlıdırlar ve az kalori içerirler.

Stabilizatör: Gıdalara eklenen, ürünün fiziksel ve kimyasal özelliklerini korumasına yardımcı olan bir tür katkı maddesidir. Gıdanın daha uzun süre taze kalmasına, bozulmasını engellemeye ve istenen kıvamın korumasına yardımcı olur.

Topaklanmayı Önleyici Maddeler: Gıdaların kalitesini ve kullanım kolaylığını artırmak için yasal limitler dahilinde kullanılan maddelerdir. Besinlerin nemden etkilenerek sertleşmesini ve topaklanmasını engeller. Magnezyum stearat, Mikrokristalin selüloz ve Silisyum dioksit en yaygın kullanılan maddelerdir.

Unutmayın: Bu bilgiler genel bir bilgilendirme amaçlıdır. Herhangi bir sağlık sorununuz varsa mutlaka doktorunuza danışmanız tavsiye edilir.